Mortimer J. Adler w swojej książce „How to Read a Book” (pierwsze wydanie w 1940 roku!) zidentyfikował i opisał cztery techniki czytania. Stworzył swego rodzaju systematykę metod pracy z tekstem. Począwszy od najmniej do najbardziej skomplikowanej przedstawiają się one następująco…

CZYTANIE ELEMENTARNE

Jest to umiejętność, którą zdobywamy we wczesnych latach życia i szkoły podstawowej. Uogólniając sprowadza się ono do konsekwentnego czytania kolejnych partii tekstu w połączeniu z ich rozumieniem oraz nauką. Ten poziom czytelniczy wystarczy, aby funkcjonować we współczesnym świecie informacji, jednak dla wielu osób z różnych powodów okazuje się niewystarczający. Stąd właśnie bierze się zauważalny wzrost popularności opisanych w dalszej części technik, ukierunkowanych na szybkie i precyzyjne zdobywanie poszukiwanych informacji.

CZYTANIE PRZEGLĄDOWE (INSPEKCYJNE)

Czytanie przeglądowe stało się w dzisiejszych czasach wręcz koniecznością. Olbrzymia ilość dostępnej informacji uniemożliwia zapoznawanie się z nią na bieżąco. Dlatego stosuje się metody umożliwiające szybkie zapoznanie się z tekstem i ocenę jego przydatności, bez wnikania w szczegóły i sens treści.

Możemy wyróżnić dwie metody czytania przeglądowego:

• szybkie przejrzenie, tzw. skimming, które jest dokładnie tym co sugeruje nazwa. Polega na zapoznaniu się ze strukturą dokumentu, tytułem, nagłówkami, ewentualnym streszczeniem lub wnioskami. Większość z nas robi to intuicyjnie przeglądając zawartość stron internetowych, ale ta technika świetnie sprawdza się także wobec książek. O tym sposobie relatywnie szybkiego czytania pisałem więcej w kontekście przeglądania artykułów publikowanych w internecie.
• czytanie powierzchowne, polega na przeczytaniu całego tekstu, bez jakichkolwiek głębszych przemyśleń nad treścią, bez wyszukiwania definicji nieznanych słów lub wyjaśnień trudnych zagadnień. Jeśli czegoś nie rozumiesz nie przejmujesz się tym, ponieważ celem czytania powierzchownego jest ustalenie czy artykuł/książka zawiera kwestie warte dodatkowych przemyśleń, a tym samym ponownej, wnikliwej lektury.

Wiele osób właśnie w ten sposób czyta książki i artykuły, zadowalając się zdobytą w ten sposób powierzchowną wiedzą. To częściowo tłumaczy np. popularność wszelkiego rodzaju opracowań lektur… po co zagłębiać się w opasłe tomiszcza, kiedy ma się dostęp do istoty poruszanego przez autora zagadnienia w eleganckiej, wypunktowanej formie. Warto pamiętać, że czytanie przeglądowe jest właśnie… przeglądowe i powinno stanowić jedynie wstępną ocenę, czy tekst nadaje się do głębszej analizy – czytania analitycznego.

CZYTANIE ANALITYCZNE

Czytając z ten sposób wykraczasz poza sferę biernego przyswajania informacji, wykorzystując swój umysł do krytycznego przyjrzenia się zagadnieniu, zgłębienia ukrytego znaczenia oraz motywacji autora ukrytej w treści. Czytanie analityczne to czytanie ze zrozumieniem. Aby pojąć przekaz autora musisz:

• Zidentyfikować istotę poruszanego zagadnienia.
• Wydzielić i wypunktować zasadnicze części publikacji.
• Zidentyfikować problem, który autor przedstawia i próbuje rozwiązać.
• Zrozumieć język oraz słowa kluczowe, którym autor się posługuje.
• Zrozumieć jego argumentację oraz propozycje rozwiązań.
• Stwierdzić czy autorowi udaje rozwiązać się postawiony problem lub udowodnić tezę.
• Znaleźć ewentualne braki lub błędy w rozumowaniu autora.

Kilka wskazówek znajdziesz jeszcze w artykule jak lepiej pracować z tekstem. Z analityczną metodą czytania ściśle związana jest też szczegółowo wcześniej już przeze mnie omówiona metoda nauki własnej – SQ4R.

„Kiedy pierwszy raz czytam dobrą książkę, doświadczam uczucia, jakbym zyskał nowego przyjaciela.”

– Johan Wolfgang Goethe

CZYTANIE SYNTETYCZNE (ANG. SYNTOPICAL READING)

Czytanie syntetyczne jest niejako przeniesieniem czytania analitycznego w wyższy wymiar. Analizy tekstu dokonuje się tu w kontekście szeregu wybranych publikacji dotyczących rozpatrywanego zagadnienia. Pewien problem stanowiła nazwa, ze względu na brak w języku polskim słowa, które właściwie oddałoby sens angielskiego wyrazu „syntopic”, będącego połączeniem dwóch słów „synthesis” (łączenie) oraz „topic” (zagadnienie, temat). Pozostałem więc przy najprostszym, łatwo wpadającym w ucho i dość dobrze oddającym sens metody określeniu: czytanie syntetyczne.

Metodyka czytania syntetycznego zawiera w sobie pięć kolejnych kroków:

• Inspekcja: Wstępny przegląd publikacji ma bardzo istotne znaczenie dla czytania syntetycznego. Musisz zdecydować, z którymi spośród posiadanych przez Ciebie materiałów chcesz/powinieneś się zapoznać, a następnie świadomie odrzucić wszystkie pozostałe. Musisz też dość szybko zidentyfikować istotne fragmenty, które zawierają kluczowe z Twojego punktu widzenia informacje. Świetnie sprawdza się tu pobieżny przegląd, czyli skimming.
• Przyswojenie: Metoda czytania analitycznego wymaga bliskiego zapoznania się z językiem oraz stylem autora. W tym przypadku musisz opanować sposób wypowiedzi oraz kluczowe definicje wszystkich autorów. Ponieważ mogą się one różnić, może się zdarzyć, że będziesz musiał stworzyć własną terminologię stanowiącą wspólny mianownik wszystkich analizowanych przez Ciebie prac. Twoim celem powinno być zrozumienie oraz zdolność do porównania wszystkich punków widzenia, bez względu na stosowany język, słowa kluczowe i sposób wyrażania myśli przez danego autora.
• Pytania: W czytaniu analitycznym koncentrujesz się na problemach, które autor próbuje rozwiązać. W przypadku czytania syntetycznego, koncentrujesz się na problemach, których rozwiązania poszukujesz Ty sam. Kluczową umiejętność umożliwiającą znalezienie rozwiązań stanowi poprawne zadawanie pytań. Jeśli masz trudności z wymyśleniem odpowiednich pytań poczytaj o tym w jaki sposób należy je formułować. Jeśli z jakiegoś powodu analizowane pozycje literaturowe nie zawierają odpowiedzi na stawiane przez Ciebie pytania, oznacza to, że albo źle je sformułowałeś, albo popełniłeś błąd na etapie wstępnego przeglądu (inspekcji) oraz wyboru publikacji.
• Problemy: Stawiając dobre pytania, zidentyfikujesz kluczowe problemy. Dostępne w literaturze odpowiedzi różnych ekspertów na stawiane przez Ciebie pytania, mogą się istotnie różnić, ale dokonując tak wnikliwej analizy, będziesz w stanie naświetlić wszystkie aspekty danego problemu i wyciągnąć własne wnioski. Twoje zdanie może w zasadniczy sposób różnić się od opinii poszczególnych ekspertów, przez co rzucisz zupełnie nowe światło na omawiany problem. Twoja opinia będzie stanowić istotny wkład w stan wiedzy na dany temat.
• Dyskusja: Czytanie syntetyczne nie prowadzi do ustalenia „prawdy”. W wielu dziedzinach, „prawda” może różnić się w zależności od punktu widzenia autorów poszczególnych publikacji. Prawdziwą wartość stanowi obserwacja i zrozumienie toczącej się dyskusji. Punkty widzenia poszczególnych autorów mogą się różnić, ale wszystkie wnioski wyciągane są na podstawie jednej i tej samej informacji źródłowej. W efekcie pracy włożonej w kompleksową analizę różnych punktów widzenia, staniesz się „ekspertem” zdolnym do sformułowania własnego zdania oraz do równorzędnej dyskusji z autorytetami w obrębie danego zagadnienia.

Czy stosowanie takich metod ma sens? To zależy. Wielu z nas pewne rzeczy i techniki stosuje intuicyjnie osiągając całkiem zadowalające rezultaty. Niezaprzeczalną zaletą takich systemów jest to, że ich zastosowanie generuje pewne spodziewane wyniki (lepsze rozumienie tekstu, itp.) oraz zmusza do zastanowienia się nad kwestiami, które normalnie mogłyby nie przyjść czytelnikowi do głowy.

Zachęcam do samodzielnego eksperymentowania oraz podzielenia się własnymi doświadczeniami w komentarzach.

Zwykle staram się cytować bezpośrednie, najchętniej książkowe źródła (taki nawyk z pracy naukowej), ewentualnie opisując w jaki sposób udało mi się dotrzeć do danej informacji. Niestety książka „How to Read a Book” Mortimera J. Adlera, na której opiera się poniższy materiał jest poza moim zasięgiem. Dlatego powyższy tekst powstał na bazie artykułu How to Read Briana Clarka czerpiącego ze wspomnianej książki i dostępnego na znakomitym blogu Copyblogger.